Domniemanie niewinności, in dubio pro reo i przesłanki przyjęcia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu w prawie Unii Europejskiej. Część 1

Abstrakt

Przedmiotem artykułu, złożonego z trzech części, jest omówienie wybranych uregulowań dyrektywy 2016/343, ze szczególnym uwzględnieniem: 1) domniemania niewinności i 2) zasady in dubio pro reo oraz 3) przesłanek minimalnych przyjęcia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, zarówno jeśli chodzi o zasady badania dowodów, jak i o zakres uzasadnienia takiego postanowienia. Biorąc pod uwagę uprzedni poziom ochrony w Unii Europejskiej, niniejsza publikacja wyjaśnia, czy ochrona praw podstawowych została wzmocniona. W przedmiocie in dubio pro reo – uwzględniając orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z okresu poprzedzającego wydanie dyrektywy, rozszerzające tę zasadę na niektóre postępowania administracyjne – udzielono odpowiedzi zdecydowanie negatywnej. Przeciwnie rzecz się ma z domniemaniem niewinności. Natomiast w zakresie badania materiału dowodowego koniecznego do orzekania o zgodności z prawem tymczasowego aresztowania zwrócono uwagę na utrwalenie i rozwinięcie przez przepisy omawianej dyrektywy standardu określonego już w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Tak rozumiane przesłanki przyjęcia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu – skonfrontowane z praktyką orzeczniczą sądów polskich, w tym Sądu Najwyższego – wskazują na to, że co do zasady daje o sobie znać brak implementacji sądowej przepisów dyrektywy w interpretacji TSUE. Powoduje to problem systemowy związany z przewlekłością aresztowania tymczasowego, co bez interwencji ustawodawcy może powodować niespójność systemu prawnego.

Bibliografia

Alexy R., Theorie der Grundrechte, Baden-Baden 1994. [Google Scholar]
Allen M.J., Textbook on Criminal Law, Oxford 2011. [Google Scholar]
Ashworth A., Is the criminal law a lost cause?, „The Law Quarterly Review”, 2000, 116. [Google Scholar]
Bacigalupo E., Justicia penal y derechos fundamentales, Madrid 2002. [Google Scholar]
Blomsma J., Mens rea and defences in European criminal law, Cambridge 2012. [Google Scholar]
Clarkson C.M.V., Understanding Criminal Law, wyd. 4, London 2005. [Google Scholar]
Crown Court Bench Book: Directing the Jury, March 2010 (http://www.judiciary.gov.uk). [Google Scholar]
Działalność naukowo-dydaktyczna w świetle prawa autorskiego, red. W. Lis, G. Tylec, Lublin 2015. [Google Scholar]
Europejskie prawo karne, red. A. Grzelak, M. Królikowski, A. Sakowicz, Warszawa 2012. [Google Scholar]
Gajda A., Ochrona praw podstawowych jednostki w procesie harmonizacji prawa karnego procesowego w Unii Europejskiej, Warszawa 2011. [Google Scholar]
Gippini-Fournier E., The Elusive Standard of Proof in EU Competition Cases, „World Competition”, 2010 (33), 2. [Google Scholar]
Gontarski W., Aitia – wina arystotelesowska. Zagadnienia definicyjne, cz. 2, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej”, 2013, 1, LEX. [Google Scholar]
Gontarski W., Bezpieczne przystanie (safe harbours) manipulacji instrumentami finansowymi? (cz. 2), „Palestra”, 2013, 5–6. [Google Scholar]
Gontarski W., Raz jeszcze o kryminalizacji manipulacji instrumentami finansowymi (Obiektywizacja czy subiektywizacja odpowiedzialności), „Palestra”, 2014, 1–2. [Google Scholar]
Gontarski W., Areszt (nie)tymczasowy, Dziennik. Gazeta Prawna z 30 września 2015 r. (https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/896793,spor-o-areszt-nietymczasowy.html). [Google Scholar]
Gontarski W., Plagiat i inne przesłanki wznowienia oraz umorzenia postępowania o awans naukowy. Zarys teorii i wybór orzecznictwa, Warszawa 2016. [Google Scholar]
Gontarski W., Ciężar dowodu i in dubio pro reo w prawie Unii Europejskiej, „Studia Prawnoustrojowe”, 2020, 42. [Google Scholar]
Gontarski W., Obiektywna gospodarcza niemożliwość świadczenia po wybuchu pandemii. Komentarz praktyczny, Warszawa 2020, LEX/el. [Google Scholar]
Gontarski W., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego w procedurze, która mogła być dotknięta wadą prawną. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 listopada 2021 r., sygn. akt III FSK 3626/21, „Przegląd Sejmowy”, 2022, 6, LEX. [Google Scholar]
Gontarski W., Polski prawniku, ucz się języków, rp.pl., 25 kwietnia 2023 r. [Google Scholar]
Guide on Article 5. Right to liberty and security, Council of Europe/European Court of Human Rights Publications, 2022 (www.echr.coe.int), 212. [Google Scholar]
Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, red. H.D. Jaras, B. Pieroth, wyd. 17, München 2022. [Google Scholar]
Grundgesetz-Kommentar, red. G. Dürig, R. Herzog, R. Scholz, tom 3, München 2022, beck-online. [Google Scholar]
Handbook of European Criminal Procedure, red. R.E. Kostoris, Cham 2018. [Google Scholar]
Iustiniani Digesta, recognovit T. Mommsen, retractavit P. Krueger, Corpus Iuris Civilis, tom 1, Berlin 1954. [Google Scholar]
Klip A., European Criminal Law. An Integrative Approach, Cambridge 2012. [Google Scholar]
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. D. Świecki, Warszawa 2023, LEX/el. [Google Scholar]
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom 1, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020, Legalis. [Google Scholar]
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom 1, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2017, LEX. [Google Scholar]
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, tom 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2010, Legalis. [Google Scholar]
EMRK. Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten. Kommentar, red. U. Karpenstein, F.C. Mayer, wyd. 3, München 2022, beck-online. [Google Scholar]
Kruszyński P., Materialny ciężar dowodu w procesach karnych o zniesławienie i oszczerstwo, „Państwo i Prawo”, 1980, 8. [Google Scholar]
Kruszyński P., Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 1983. [Google Scholar]
Mann D. i U., Die Anwendbarkeit des Grundsatzes „in dubio pro reo” auf Prozeßvoraussetzungen, „Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft”, 1964 (76), 2. [Google Scholar]
Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, wyd. 2, Warszawa 1984. [Google Scholar]
Nita-Światłowska B., Pytanie prejudycjalne w postępowaniu incydentalnym dotyczącym tymczasowego aresztowania. Glosa do postanowienia TS z 12 lutego 2019 r., C-8/19 [Google Scholar]
PPU, postępowanie karne przeciwko R.H., „Europejski Przegląd Sądowy”, 2020, 9. [Google Scholar]
Nowicki M.A., Wokół Konwencji europejskiej. Komentarz do europejskiej Konwencji praw człowieka, wyd. 8, Warszawa 2021, LEX. [Google Scholar]
Ormerod D., Smith and Hogan’s Criminal Law, wyd. 13, Oxford 2011. [Google Scholar]
Pojęcie, miejsce i znaczenie prawdy w procesie karnym. Materiały Wrocławskiego Seminarium Karnoprocesowego 2013, red. K. Kremens, J. Skorupka (materiały pokonferencyjne), Wrocław 2013. [Google Scholar]
Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, red. T. Grzegorczyk i in., Warszawa 2014. [Google Scholar]
Praktyczny komentarz do zmian procedury karnej, W. Cieślak, K.J. Pawelec, I. Tuleya, M. Gabriel-Węglowski, Warszawa 2017. [Google Scholar]
Profesor Marian Cieślak – osoba, dzieło, kontynuacje, W. Cieślak i S. Steinborn (red.), Warszawa 2013. [Google Scholar]
Przewlekłość tymczasowego aresztowania w Polsce w świetle europejskich standardów ochrony praw człowieka, red. P. Turek, Warszawa 2013. [Google Scholar]
Rada Europy. Komitet Ministrów. Tymczasowa Rezolucja KM/ResDH (2007)75 dotycząca wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w 44 sprawach przeciwko Polsce dotyczących nadmiernej długości aresztów tymczasowych (przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 6 czerwca 2007 r. podczas 997. posiedzenia Komitetu Zastępców Ministrów), ms.gov.pl. [Google Scholar]
Roxin C., Schünemann B., Strafverfahrensrecht, wyd. 30, München 2022. [Google Scholar]
Rzetelne postępowanie sądowe. Standardy strasburskie, red. A. Łazarska i in., Warszawa 2023, LEX. [Google Scholar]
Sarkowicz A., The Right to Silence in the EU Directive 2016/343 on the Strengthening of Certain Aspects of the Presumption of Innocence from the Perspective of Polish Criminal Proceedings, „Review of European and Comparative Law”, 2020 (41), 2. [Google Scholar]
Simons K.W., When is Strict Criminal Liability Just, „Journal of Criminal Law and Criminology”, 1997 (87), 4. [Google Scholar]
Skorupka J., Stosowanie i przedłużanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, „Prokuratura i Prawo”, 2006, 12. [Google Scholar]
Skorupka J., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 19 października 2005 r., II AKz 453/2005, „Orzecznictwo Sądów Polskich”, 2007, 2, LEX. [Google Scholar]
Skorupka J., Konstytucyjny i konwencyjny standard tymczasowego aresztowania, „Państwo i Prawo”, 2007, 7, LEX. [Google Scholar]
Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym, COM/2021/144 final. [Google Scholar]
Stumer A., The Presumption of Innocence. Evidential and Human Rights Perspectives, Oxford 2010. [Google Scholar]
System prawa karnego procesowego, tom 9, red. T. Grzegorczyk, D. Świecki, Warszawa 2021, LEX. [Google Scholar]
System prawa karnego procesowego, tom 2, red. P. Kruszyński, Warszawa 2014, LEX. [Google Scholar]
Thienel T., The Burden and Standard of Proof in the European Court of Human Rights, „German Yearbook of International Law”, 2007, 50. [Google Scholar]
Villamarín López M.L., The presumption of innocence in Directive 2016/343/EU of 9 March 2016, ERA Forum 2017. [Google Scholar]