Odszkodowania niemieckie za drugą wojnęświatową – pomijany argument

Abstrakt

W oświadczeniach wydawanych przy okazji podpisywania Traktatu 2+4 zobowiązano Niemcy do uregulowania sposobu wypłacania świadczeń dla indywidualnych ofiar wojny w dwustronnych umowach międzypaństwowych. W porozumieniu między USA, Wielką Brytanią i Francją a RFN z września 1990 roku utrzymano w mocy postanowienia, że Niemcy nie mogą wysuwać żadnych roszczeń z tytułu utraconego (skonfiskowanego) mienia – w tym przejętego przez Polskę na tzw. Ziemiach Zachodnich i Północnych; w układzie zjednoczeniowym (1990) Niemcy wyrzekły się roszczeń terytorialnych wobec innych państw i zobowiązały do niewysuwania ich w przyszłości. Do tej pory żadna umowa niemiecko-polska dotycząca tych kwestii nie powstała. Brak też informacji o inicjatywach strony polskiej zawierających projekt takiego aktu. Ta bezczynność budzi zdziwienie. W analizach prawa do odszkodowań, zadośćuczynień itp. od Niemców pomija się, że dopiero w roku 1955 Polska formalnie oświadczyła, że nie pozostaje w stanie wojny z Niemcami. Formalnie więc wszelkie działania strony polskiej wobec Niemiec do tego czasu musiałyby być oceniane jako przedsiębrane w stanie wojny – co nie może pozostawać bez wpływu na ich ocenę. Stosunek Niemców do kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej za straty wojenne wywołane ich postępowaniem może mieć również źródło historyczno-psychologiczne. Jak się wydaje, genotyp dziejowy Niemców nie został oczyszczony z elementów wyższości plemiennej (kulturowej) wobec „społeczeństw wschodnich”. Mniemanie, że szkody wojenne Polski zostały już rozliczone, jest silnie zakorzenione w świadomości niemieckiej i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Można je zwalczać nie tylko dokładnymi wyliczeniami, ale także argumentami wykazującymi odmienność kategorii: „zdobyczy terytorialnych”, „wojennych reparacji”, „odszkodowań” i „zadośćuczynień”. Dobrze oddają to słowa b. ambasadora RP w Berlinie: „Głównym problemem w naszych relacjach jest moim zdaniem pewnego rodzaju poczucie wyższości Niemców w stosunku do Polaków. Budowane od dawna, kulminowało chyba za czasów Bismarcka – i ciągle jest w różnych formach obecne”.

Bibliografia

1. Akt symboliczny świadczenia z Niemiec dla ofiar zbrodni nazistowskich w Polsce. Formuła „pragmatyczna” w świetle porozumień z lat 1991 i 2000. Wybór dokumentów, Wyd. Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2022. [Google Scholar]
2. Arendarska J., Łada-Konefał A., Senthardt B., Sąsiedztwo w ramach. Polacy i Niemcy o sobie nawzajem w przekazie prasowym, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2022. [Google Scholar]
3. Bachmann K., Warum Polens Reparationsforderungen die Grenze von Polen in frage stellen, „Berliner Zeitung” z 2 sierpnia 2022. [Google Scholar]
4. Barcz J., Kranz J., Reparacje od Niemiec po II wojnie światowej w świetle prawa międzynarodowego. Aspekty prawa i praktyka, Elipsa, Warszawa 2019. [Google Scholar]
5. Kershaw I., Do piekła i z powrotem. Europa 1914–1949, wyd. Znak, Kraków 2016. [Google Scholar]
6. Muszyński M., Skuteczność oświadczenia rządu PRL z 23 sierpnia 1953 r. w sprawie zrzeczenia się reparacji: rozważania w świetle prawa międzynarodowego, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004, 3. [Google Scholar]
7. Puhl J., 6 220 000 000 000 zloty Schulden – Warum es bei den polnischen Reparations – forderungen wirklich geht, „Der Spiegel” z 1 września 2022. [Google Scholar]
8. Putzke H., Morber G., Powiernictwo pruskie – problem legalności działania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, 1. [Google Scholar]
9. Rak K., Niemiecki kompleks Polaków, „Rzeczypospolita” z 26 sierpnia 2015. [Google Scholar]
10. Reparation für Polen – dann gehören auch die Ostgebiete auf dem Tisch, Merkur de, 30 August 2019. [Google Scholar]
11. Rödder A., Geschichte der Deutschen Wiedervereinigung, C.H. Beck, München 2011. [Google Scholar]
12. Roth K.H, Rübner H., Reparationsschuld, Hypotheken der deutschen Basatzung-sherrschaft in Griechenland und Europa, Metropol 2017; tłum. pol. Wyparte – odroczone – odrzucone. Niemiecki dług reparacyjny wobec Polski i Europy, Poznań, [Google Scholar]
13. , wcześniejsze wydanie – Wyd. Instytutu Zachodniego, Poznań 2020. [Google Scholar]
14. Ruchniewicz K., Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie 1944/45–1975, Wrocław 2007. [Google Scholar]
15. Sandorski J., Nieważność zrzeczenia się przez Polskę reparacji wojennych a niemieckie roszczenia odszkodowawcze, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2004, 3. [Google Scholar]
16. Sokół A., Polsko-niemiecka współpraca kulturalna, programy i instytucje, http//bibliotekanauki.pl. [Google Scholar]
17. Sowiński R., Zadośćuczynienie za krzywdy niemieckie drugiej wojny światowej z perspektywy etyki chrześcijańskiej, EPPiSM, specjalne wydanie pokonferencyjne (w przygotowaniu). [Google Scholar]
18. Stolarczyk M., Reparacje wojenne dla Polski od Niemiec w latach 1945–2020, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, 2. [Google Scholar]
19. The National Archives Churchill and Stalin Documents from the British Archives, 1943, no 48 Record of conversation at Soviet Embassy, The Teheran, 1 December 1943– On the future of Poland. [Google Scholar]
20. Urban T., Auf Konfrontationskurs, Cicero Online z 2 sierpnia 2022. [Google Scholar]
21. Warum Deutschland Polen keine Reparationen schuldet, „Die Welt” z 3 sierpnia 2017. [Google Scholar]
22. Wojtaszyn D., Podwójnie oszukani, „Przegląd Historyczny” 2008, 1, 99. [Google Scholar]